Globalne zainteresowanie bezpieczeństwem energetycznym wciąż rośnie i przejawia się szeregiem inicjatyw podejmowanych we wszystkich krajach na poziomie ich rządów oraz instytucji pozarządowych.
Również Polska jako członek Unii Europejskiej od wielu lat aktywnie uczestniczy w tworzeniu wspólnotowej polityki energetycznej. Jej wymiernym odzwierciedleniem jest ustanowiony pakiet klimatyczno-energetyczny, wprowadzający min. cele indykatywne na rok 2020 w postaci: zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 20% w stosunku do roku 1990, zwiększenie do 20% udziału energii wytwarzanej w źródłach odnawialnych, zmniejszenie zużycia energii o 20% w porównaniu z szacunkami UE na rok 2020.
Zgodnie z ˝Polityką energetyczną Polski do 2030 r.˝ przyjętą przez Radę Ministrów w dniu 10 listopada 2009 r., zwiększenie efektywności energetycznej gospodarki należy do priorytetowych zadań państwa. Ustanowionym w Polsce narzędziem mającym służyć osiągnięciu zakładanych celów jest przyjęta przez polski parlament Ustawa z dnia 20 maja 2016 r. O efektywności energetycznej (Dz. U. 2016, poz. 831), zwanej dalej Ustawą. Ustawa ta stanowi odzwierciedlenie oczekiwań zawartych w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej, zmiany dyrektyw 2009/125/WE i 2010/30/UE oraz uchylenia dyrektyw 2004/8/WE i 2006/32/WE, zwanej dalej Dyrektywą.
Ustawa ta wprowadziła zmiany w dotychczas obowiązującej ustawie o efektywności energetycznej przede wszystkim w takich obszarach jak funkcjonujący system białych certyfikatów. Ponadto Ustawa wprowadziła zupełnie nowy obowiązek wynikający z Art. 8 Dyrektywy), a mówiący o potrzebie przeprowadzenia Audytu energetycznego przedsiębiorstwa. Ust. 4, 5 i 6 Art. 8, regulujący kwestię wskazanego obowiązku, brzmi następująco:
Ust.4. Państwa członkowskie zapewniają, aby przedsiębiorstwa niebędące MŚP zostały poddane audytowi energetycznemu przeprowadzonemu w niezależny i opłacalny sposób przez wykwalifikowanych lub akredytowanych ekspertów lub zrealizowane i nadzorowane przez niezależne organy na podstawie przepisów krajowych, do dnia 5 grudzień 2015 r. oraz co najmniej co cztery lata od daty poprzedniego Audytu energetycznego.
Ust.5. Audyty energetyczne uważa się za spełniające wymogi określone w ust. 4, gdy przeprowadzane są one w niezależny sposób na podstawie kryteriów minimalnych opartych na załączniku VI i realizowane na podstawie dobrowolnych porozumień między organizacjami zainteresowanych stron a wyznaczonym podmiotem, poddane nadzorowi danego państwa członkowskiego lub innych podmiotów, którym właściwe organy przekazały odnośne obowiązki, lub Komisji.
Ust. 6. Przedsiębiorstwa niebędące MŚP i realizujące system zarządzania energią lub środowiskiem certyfikowany przez niezależny podmiot zgodnie z właściwymi normami europejskimi lub międzynarodowymi są zwolnione z wymogów ust. 4, pod warunkiem że państwa członkowskie zapewnią by dany system zarządzania obejmował audyt energetyczny na podstawie kryteriów minimalnych opartych na załączniku VI.
Implementacja obowiązków dyrektywy w zakresie przeprowadzenia Audytu energetycznego przedsiębiorstwa zawarta jest w Ustawie z dnia 20 maja 2016 r. o efektywności energetycznej (Dz. U. 2016, poz. 831) w - Rozdziale 5: „Zasady przeprowadzania Audytu energetycznego przedsiębiorstwa” – Art. 36, 37 i 38 Ustawy i brzmi następująco:
Art. 36. 1. Przedsiębiorca w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 584, z późn. zm.8), z wyjątkiem mikroprzedsiębiorcy, małego lub średniego przedsiębiorcy w rozumieniu art. 104−106 tej ustawy, przeprowadza co 4 lata audyt energetyczny przedsiębiorstwa lub zleca jego przeprowadzenie.
2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do przedsiębiorcy posiadającego:
1) system zarządzania energią określony w Polskiej Normie dotyczącej systemów zarządzania energią, wymagań i zaleceń użytkowania lub
2) system zarządzania środowiskowego, o którym mowa w art. 2 pkt 13 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1221/2009 z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarządzania i Audytu we Wspólnocie (EMAS), uchylającego rozporządzenie (WE) nr 761/2001 oraz decyzje Komisji 2001/681/WE i 2006/193/WE
− jeżeli w ramach tych systemów przeprowadzono audyt energetyczny przedsiębiorstwa.
3. Audyt energetyczny przedsiębiorstwa przeprowadza:
1) podmiot niezależny od audytowanego przedsiębiorcy, posiadający wiedzę oraz doświadczenie zawodowe w przeprowadzaniu tego rodzaju Audytu;
2) ekspert audytowanego przedsiębiorcy, jeżeli nie jest on bezpośrednio zaangażowany w audytowaną działalność tego przedsiębiorcy.
Art. 37. 1. Audyt energetyczny przedsiębiorstwa jest procedurą mającą na celu przeprowadzenie szczegółowych i potwierdzonych obliczeń dotyczących proponowanych przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej oraz dostarczenie informacji o potencjalnych oszczędnościach energii.
2. Audyt energetyczny przedsiębiorstwa:
1) należy przeprowadzać na podstawie aktualnych, reprezentatywnych, mierzonych i możliwych do zidentyfikowania danych dotyczących zużycia energii oraz, w przypadku energii elektrycznej, zapotrzebowania na moc;
2) zawiera szczegółowy przegląd zużycia energii w budynkach lub zespołach budynków, w instalacjach przemysłowych oraz w transporcie, odpowiadających łącznie za co najmniej 90% całkowitego zużycia energii przez to przedsiębiorstwo;
3) powinien opierać się, o ile to możliwe, na analizie kosztowej cyklu życia budynku lub zespołu budynków oraz instalacji przemysłowych, a nie na okresie zwrotu nakładów, tak aby uwzględnić oszczędności energii w dłuższym okresie, wartości rezydualne inwestycji długoterminowych oraz stopy dyskonta.
3. Przedsiębiorca przechowuje, do celów kontrolnych, dane dotyczące Audytu energetycznego przedsiębiorstwa, przez 5 lat.
Jednocześnie należy wskazać, że w rozumieniu Ustawy o efektywności energetycznej obowiązkowi przeprowadzenia Audytu energetycznego podlega Przedsiębiorca w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 584, z późn. zm.), z wyjątkiem mikroprzedsiębiorcy, małego lub średniego przedsiębiorcy w rozumieniu art. 104−106 tej ustawy a to oznacza, że:
1. za mikroprzedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych:
1) zatrudniał średniorocznie mniej niż 10 pracowników oraz
2) osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 2 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 2 milionów euro.
2. za małego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych:
1) zatrudniał średniorocznie mniej niż 50 pracowników oraz
2) osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 10 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 10 milionów euro.
3. za średniego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych:
1) zatrudniał średniorocznie mniej niż 250 pracowników oraz
2) osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 50 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 43 milionów euro.
Termin realizacji Audytu energetycznego przedsiębiorstwa wskazano w art. 51, który brzmi następująco: „Przedsiębiorca, o którym mowa w art. 36 ust. 1, po raz pierwszy przeprowadzi audyt energetyczny przedsiębiorstwa w terminie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy”, przy czy zawiadomienie o przeprowadzonym audycie należy złożyć w ciągu 30 dni od jego przeprowadzenia. Sankcją za nieprzeprowadzenie audytu energetycznego przedsiębiorstwa jest kara, która nie może być wyższa niż 5% przychodu ukaranego przedsiębiorcy, osiągniętego w poprzednim roku podatkowym.
Analiza powyższych zapisów wskazuje, że obowiązek przeprowadzenia audytu energetycznego kończył się wraz z ostatnim dniem września 2017 roku zaś samo zawiadomienie o jego realizacji, którego wzór opublikował Urząd Regulacji Energetyki, należało złożyć do końca października 2017 roku. Z szacunkowych informacji wynika, że obowiązku tego nie dopełniło kilkadziesiąt procent firm, narażając się tym samym na dotkliwe konsekwencje, które i tak nie zwalniają z konieczności dopełnienia Ustawowego obowiązku. Audyt energetyczny przedsiębiorstwa musiał być realizowany dla całego przedsiębiorstwa - dla wszystkich jego obiektów i powinien zgodnie z Ustawą o efektywności energetycznej, Art. 37, Ust.2, pkt 2, zawierać „… szczegółowy przegląd zużycia energii w budynkach lub zespołach budynków, w instalacjach przemysłowych oraz w transporcie (środki transportu i maszyny zużywające paliwa), odpowiadających łącznie za co najmniej 90% całkowitego zużycia energii przez to przedsiębiorstwo”.
Przy czym (zgodnie z Ustawą o efektywności energetycznej Art. 2, pkt. 5) przez pojęcie energii należy rozumieć energię pierwotną lub energię finalną, w tym ciepło w rozumieniu art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. − Prawo energetyczne (Dz. U. z 2012 r. poz. 1059, z późn. zm.).
Energię pierwotną, zgodnie z Ustawą o efektywności energetycznej Art. 2, pkt. 6, definiuje się jako − energię zawartą w pierwotnych nośnikach energii, pozyskiwaną bezpośrednio ze środowiska, a w szczególności: w węglu kamiennym energetycznym (łącznie z węglem odzyskanym z hałd), w węglu kamiennym koksowym, w węglu brunatnym, w ropie naftowej (łącznie z gazoliną), w gazie ziemnym wysokometanowym (łącznie z gazem z odmetanowania kopalń węgla kamiennego), w gazie ziemnym zaazotowanym, w torfie do celów opałowych, oraz energię: wody, wiatru, słoneczną, geotermalną wykorzystywaną do wytwarzania energii elektrycznej, ciepła lub chłodu, a także biomasę w rozumieniu ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych (Dz. U. z 2015 r. poz. 775 oraz z 2016 r. poz. 266).
Energię finalną, zgodnie z Ustawą o efektywności energetycznej Art. 2, pkt. 7 definiuje się jako − energię lub paliwa w rozumieniu art. 3 pkt 1 i 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. − Prawo energetyczne, zużywane przez odbiorcę końcowego a więc:
1) energia – energię przetworzoną w dowolnej postaci;
3) paliwa – paliwa stałe, ciekłe i gazowe będące nośnikami energii chemicznej;
3a) paliwa gazowe – gaz ziemny wysokometanowy lub zaazotowany, w tym skroplony gaz ziemny oraz propan-butan lub inne rodzaje gazu palnego, dostarczane za pomocą sieci gazowej, a także biogaz rolniczy, niezależnie od ich przeznaczenia;
Należy zaznaczyć, że Ustawa o efektywności energetycznej nie wskazuje definicji Audytu energetycznego przedsiębiorstwa a jedynie w Art. 37, Ust. 1 wskazuje, że jest to „…procedura mająca na celu przeprowadzenie szczegółowych i potwierdzonych obliczeń dotyczących proponowanych przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej oraz dostarczenie informacji o potencjalnych oszczędnościach energii." Definicja powyższa wskazuje, że audyt poza funkcją identyfikacji potencjału w zakresie możliwości zmniejszenia zużycia energii, przy zachowaniu parametrów użytkowych i funkcji obiektu budowlanego, instalacji przemysłowej, czy energetycznej, dostarcza równiej informacji o efektywności ekonomicznej przedsięwzięć usprawniających, służących poprawie efektywności energetycznej.
W tym miejscu chciałbym zwrócić uwagę na wspomnianą już wcześniej, a istniejącej w Ustawie, alternatywie dla obowiązku realizacji audytu energetycznego. Chodzi mianowicie o możliwości wdrożenia Systemu Zarządzania Energią, określonego w Polskiej Normie dotyczącej Systemów Zarządzania Energią, wymagań i zaleceń użytkowania lub Systemu Zarządzania Środowiskowego, o którym mowa w art. 2 pkt 13 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1221/2009 z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarządzania i Audytu we Wspólnocie (EMAS), uchylającego rozporządzenie (WE) nr 761/2001 oraz decyzje Komisji 2001/681/WE i 2006/193/WE.
Problem efektywności energetycznej został również dostrzeżony przez międzynarodową organizację normalizacyjną International Standard Organization (ISO), która 15 czerwca 2011 roku opublikowała normę EN ISO 50001:2011 Energy management systems – Requirements with guidance for use. Publikacja międzynarodowej normy ISO 50001:2011 nie pozostała niezauważona również na szczeblu Polskiego Komitetu Normalizacyjnego, który od początku brał udział w opiniowaniu jej projektu, a 14 lipca 2011 r. uruchomił skróconą procedurę (UAP) opiniowania projektu FprEN ISO 50001 Energy management systems - Requirements with guidance for use (ISO 50001:2011) kierując ją do członków krajowych. Efektem tego było ogłoszenie uznania Normy Europejskiej za Polską Normę w dniu 15 listopada 2011 roku. Równolegle z prowadzonymi pracami uruchomiona została procedura przyjęcia polskiej wersji językowej normy ISO 50001:2011, która jako PN-EN ISO 50001 została opublikowana 6 lipca 2012 roku.
Z sytuacją braku aktów wykonawczych do Ustawy i braku jasno określonych narzędzi jakie można było wykorzystać przy realizacji obowiązku ustawowego spotkało się wielu Przedsiębiorców. Czy tak jest w rzeczywistości? Okazuje się, że nie, bowiem norma PN-EN ISO 50001, pomimo faktu, że jest nieobligatoryjna, została wskazana w Ustawie jako alternatywa dla obowiązku realizacji audytu energetycznego i możliwość uniknięcia dotkliwych kar. Stwierdzenie to potwierdza interpretacja Ministerstwa Energii z dnia 30 listopada 2016 roku (pismo znak DE-II-024-18/16).
Strukturę normy oparto na modelu PDCA (Plan, Do, Check, Act) powszechnie znanym z innych standardów zarządzania. Przyjęcie tego modelu pozwala na zbudowanie Systemu Zarządzania Energią mającego zastosowanie do każdego rodzaju organizacji niezależnie od profilu jej działania i struktury z uwzględnieniem przedsiębiorstw sektora publicznego, wytwórców energii i jej końcowych użytkowników, o których wspomina Ustawa.
Wdrożenie systemu Zarządzania Energią zgodnego z pkt 4.4.3 normy ISO 50001 wymaga realizacji przeglądu energetycznego w odniesieniu do wszystkich strumieni energii występujących w zakresie działania Spółki, przy czym przegląd energetyczny jest realizowany na etapie wdrażania systemu jako jeden z jego obligatoryjnych elementów.
Zgodnie z definicją normy ISO 50001, pkt. 4.4.3 „powinien on zawierać szczegółowy przegląd zużycia energii w budynkach lub zespołach budynków, w instalacjach przemysłowych oraz w transporcie.” Na przegląd energetyczny składają się także identyfikacja, priorytetyzacja oraz dokumentowanie możliwości poprawy wydajności energetycznej w tych obszarach organizacji, które zostały uznane za wysoce energochłonne.
Organizacje są zobowiązane do ustanowienia „Energii Bazowej” (Energy Baseline), do której będą porównać swoje bieżące wyniki energetyczne. Wymagania jakie zdefiniowano w stosunku do Przeglądu Energetycznego wydają się w swej naturze w stu procentach zbieżne z wymaganiami, które określono w Ustawie o efektywności energetycznej dla auditu energetycznego, co zresztą zostało również potwierdzone w przytoczonym powyżej piśmie Ministerstwa Energii.
Bardzo duży nacisk położono na rzetelne i miarodajne określenie obszarów o zwiększonym zużyciu energii, przy czym należy pamiętać, że zużycie energii jest w dużej mierze kształtowane również kulturą i sposobem jej wykorzystania. Należy jednak zwrócić uwagę, że uzyskanie pełnego i wiarygodnego obrazu efektywności energetycznej każdej firmy, a tym samym wskazanie kierunków dalszych działań jest w dużej mierze jest uzależnione od możliwości opomiarowania zużycia energii we wszystkich obszarach.
Jednocześnie należy wskazać na interpretacje wymagań zawartych w pkt. 4.4.3 normy ISO 50001, którymi kierują się jednostki certyfikujące, a zawartymi w dokumencie autorstwa U.S. Technical Advisory Group działającej w ramach ISO/Technical Committee 242 Energy Management Clarification of Intent of ISO 50001:2011 z dnia 10 maja 2013 r..
Zgodnie z ww. dokumentem udzielającym odpowiedzi na kwestie zakresu systemu, zakresu przeglądu energetycznego oraz możliwości ich ograniczenia wskazuje się co następuje (tłumaczenie autora):
„[…] Podstawowe wymagania odnoszące się do identyfikowania i dokumentowania zakresu systemu NIE dotyczą źródeł energii.
„[…] Standard (ISO 50001) wymaga by organizacja:
a) analizowała wykorzystanie i zużycie na podstawie pomiarów i innych danych, tzn.:
-zidentyfikowała bieżące źródła energii;
[…] Wymaganie to wskazuje, że organizacja musi zidentyfikować wszystkie źródła energii w ramach zakresu (i granic funkcjonującego systemu zarządzania energią).
[…] To oznacza, że gdy organizacja definiuje zakres i granice systemu zarządzania to zgodnie z celem normy ISO 50001 nie może dzielić, pomijać lub unikać identyfikacji źródeł energii. Zdefiniowane granice i zakres systemu nie mogą wykluczać zużywanej energii lub części zużywanej energii, z wyjątkiem gdy jest ona oddzielnie mierzona lub zużycie energii może być dokładnie obliczone i organizacja może udowodnić, że to zużycie energii jest kontrolowane. […] Z biegiem czasu, zakres i granice mogą się zmieniać w ramach procesu ciągłego doskonalenia lub z powodu zmian organizacyjnych lub innych okoliczności, a System Zarządzania Energią (EnMS) powinien być aktualizowany w miarę potrzeb. Należy zauważyć, że granice systemu zarządzania energią określone w ISO 50001 dotyczą źródeł energii pozostających pod kontrolą organizacji (patrz ISO 50001: 2011, 3.22). Dlatego też te źródła energii, które nie są pod kontrolą organizacji są wyłączone z systemu zarządzania energią.”
Ze swojej praktyki auditorskiej mogę stwierdzić, że obecnie jest to jeden ze słabszych elementów. Tym samym wydaje się stosowne, by działania systemowe każdej firmy ukierunkować w tym właśnie obszarze, aby móc określić swoją obecną jak i przyszłą sytuację energetyczną. Niemniej do czasu wdrożenia mechanizmów pomiarowych wydaje się zasadne korzystanie z metod najprostszych, jak chociażby nominalne moce urządzeń i czas ich eksploatacji. Opieranie się wyłącznie na danych widniejących na fakturach od dostawców energii jest, moim zdaniem, niewystarczającym rozwiązaniem aczkolwiek w pierwszym okresie funkcjonowania systemu Zarządzania Energią najczęściej jedynym.
Analiza powyższych zapisów wskazuje, że przy wdrożeniu Systemu Zarządzania Energią i realizacji przeglądu energetycznego zgodnie z pkt. 4.4.3 normy ISO 50001 nie należy wykluczać strumieni energii (energii pierwotnej i wtórnej w tym ciepła) z zakresu systemu, a więc również z zakresu przeglądu energetycznego wymaganego pkt. 4.4.3 normy ISO 50001.
Zapis zawarty w Ustawie o efektywności energetycznej, Art. 37, Ust. 2, pkt.2 stanowiący, że Audyt energetyczny przedsiębiorstwa: „zawiera szczegółowy przegląd zużycia energii w budynkach lub zespołach budynków, w instalacjach przemysłowych oraz w transporcie, odpowiadających łącznie za co najmniej 90% całkowitego zużycia energii przez to przedsiębiorstwo”, w mojej oraz audytorów certyfikujących ocenie, nie stanowi istotnej rozbieżności względem normy ISO 50001, a ich realizacja w takim zakresie spełni jej wymagania.
Audyt energetyczny przedsiębiorstwa w rozumieniu Ustawy O efektywności energetycznej oraz przegląd energetyczny realizowany w ramach wdrożonego systemu, powinien odzwierciedlać zmieniającą się sytuację w zakresie sposobów użytkowania i wykorzystania energii. Zapisy związane z procedurą jego realizacji powinny odzwierciedlać zmienność okoliczności związanych z wielkością zużycia i sposobem wykorzystania energii. Tym samym częstotliwość ich aktualizacji powinna wprost wynikać z częstotliwości zmian jakie mają miejsce w Organizacji. Szukając analogii, można to wymaganie odnieść do identyfikacji aspektów środowiskowych w ramach Systemu Zarządzania Środowiskowego wg normy ISO 14001 lub aktualizacji ryzyk i zagrożeń w ramach Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem pracy OHSAS 18001. W sytuacji gdy ma pojawić się lub pojawia się zmiana w wielkości zużycia energii bądź, w wyposażeniu, w obiektach, w infrastrukturze bądź procesach, realizowana jest aktualizacja przeglądu energetycznego, którego wynikiem może być podjęcie decyzji o konieczności wyznaczenia celów w zakresie minimalizacji zużyć energii.
Na pocieszenie dodam, iż ocenia się, że od 10-30% efektywności energetycznej można uzyskać już poprzez zmianę kultury zachowań lub niskoinwestycyjne zmiany operacyjne. Dopiero potem kłaniają się nam takie rozwiązania jak: zmiana sterowania urządzeniami, montaż systemów automatyki budynkowej, wdrożenie algorytmów sterowania i regulacji parametrów klimatycznych obiektów, racjonalizacja nastaw urządzeń i linii produkcyjnych, montaż urządzeń typu LEC – (Light Energy Controllers) dla lamp wyładowczych, instalacja systemów oświetlenia LED, poprawianie usterek termicznych, wymiana urządzeń technicznych na bardziej efektywne energetycznie, odzysk ciepła i chłodu, korzystanie z instalacji ciepła i chłodu sieciowego, montaż zbiorników buforowych na instalacji chłodniczej, montaż kolektorów słonecznych, montaż paneli fotowoltaicznych, przedsięwzięcia termomodernizacyjne.
Podstawowa różnica jaka wyłania się w stosunku do zapisów Ustawy o efektywności energetycznej to zapewnienie ciągłości działania Systemu Zarządzania Energią. W normie ISO 50001:2011 nie znajdziemy odniesienia do działań jednokrotnych, a raczej do takich, które zapewniają ciągłą poprawę. Nasuwa się w tym miejscu słuszny wniosek, że nie osiągniemy tego bez zmiany postaw ludzkich i wykształcenia wśród personelu innego spojrzenia na kwestie efektywności energetycznej. Kształtowanie świadomości pracowników, ich angażowanie, właściwe delegowanie odpowiedzialności i uprawnień jest jednym z kluczowych elementów normy ISO 50001:2011.
Wdrożenie nie ogranicza się do jednorazowego manifestu, ale do ciągłego nadzoru nad jego funkcjonowaniem, a tym samym poprawy ekonomiki produkcji lub świadczonych usług. To Kierownictwo stanowi wiodącą rolę i zapewnia środki, oraz narzędzia dla poprawy efektywności energetycznej zapewniając swoim pracownikom odpowiednie urządzenia oraz wiedzę umożliwiającą diagnostykę pracy urządzeń. Powszechnie używane są np. kamery termowizyjne (termograficzna diagnostyka urządzeń i budynku), analizatory jakości zasilania czy analizatory drgań (analiza FFT drgań central wentylacyjnych, wentylatorów).
Ponadto zdefiniowano w normie nowe wymagania dla takich procesów jak projektowanie i zakupy. Oczywiście nie mam na myśli projektowania wyrobu, które w praktyce jest rzadko spotykanie, ale projektowanie przebiegu sekwencji procesów, a te elementy występują w każdej firmie. Rozważenie możliwości poprawy wyniku energetycznego powinno stanowić jedno z kluczowych zagadnień dla osób dokonujących zmian i modernizacji w przebiegu funkcjonujących procesów. Podobnie rewolucyjne wymagania określono w stosunku do realizowanych zakupów, gdzie wynik energetyczny staje się jednym z kryteriów dla podjęcia decyzji o wyborze dostawcy produktów, urządzeń i usług energetycznych, przy czym powinien on być zdefiniowany w odniesieniu do planowanego lub oczekiwanego czasu funkcjonowania nabywanych dóbr. W normie co prawda nie zdefiniowano żadnych wymiernych wskaźników, parametrów czy przedziałów czasowych w jakich określone wymagania mają być spełnione, ale nawiązanie do planowanego lub oczekiwanego czasu funkcjonowania nabywanych dóbr każe w wyraźny sposób odnieść się do planów produkcyjnych, zdefiniowanych okresów zwrotu inwestycji czy też określonego czasu amortyzacji.
Ustawa nie zakłada konieczności certyfikacji systemu co jest wbrew zapisom zawartym w dyrektywie. Jednakże można domniemywać, że interpretacja wymagania Ustawy tj. „posiadającego System Zarządzania Energią określonego w Polskiej Normie dotyczącej Systemów Zarządzania Energią, wymagań i zaleceń użytkowania” będzie honorowana tylko w przypadku potwierdzenia tego faktu certyfikatem wydanym przez akredytowaną jednostkę.
W tym krótkim artykule starałem się przybliżyć Państwu korzyści jakie niesie ze sobą wdrożenie i certyfikacja normy PN-EN ISO 50001. Zbudujecie Państwo nie tylko rzetelne mechanizmy kontroli zarządzania energią w swoich Organizacjach, ale również pozostaniecie zgodni z przepisami prawa i unikniecie dotkliwych kar finansowych.
Adam Białkowski, Auditor wiodący ISO 50001, Członek PKN, KT-304
